۲۹بهمن ۱۳۳۳ (18 فوریه 1954) نشست بین‌المللی کارشناسان بررسی سرودهای ملّی در شهر وین، سرود ای ایرانرا از نظر محتوا و آهنگ، بسیار میهنی و مهیج اعلام داشت و تاکید کرد که «ای ایران» تا این زمان، موثرترین ـ برانگیزاننده ترین و میهن‌گراترین سرود ملّی کشورها است که هر ایرانی با شنیدن آن برانگیخته و آماده فداکاری برای میهن می شود.
نخستین اجرای سرود «ای ایران»، در ۲۷ مهرماه ۱۳۲۳ در تالار دبستان نظامی دانشکده افسری با صدای غلامحسین بنان در خیابان استانبول دو شب متوالی برگزار شد. سرود «ای ایران» آنقدر اثر کرد که شنوندگان تکرار آن را خواستار شدند و سه بار تجدید شد. استقبال و تأثیر این سرود باعث شد که وزیر فرهنگ وقت، هیات نوازندگان را به مرکز پخش صدا دعوت کرد تا صفحه‌ای از آن ضبط و همه روزه از رادیو تهران پخش شود. اجرای دیگر، مربوط به سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۲ در برنامه گل‌ها است که غلامحسین بنان این سرود را خواند. در سال ۱۳۵۰ نیز اُپرای رادیویی این سرود با همکاری ارکستر بزرگ رادیو تلویزیون ملی ایران با رهبری فرهاد فخرالدینی و خوانندگی اسفندیار قره‌باغی انجام گرفت. دو اجرای دیگر از این اثر نیز یکی با صدای حسین سرشار و دیگری با صدای رشید وطن‌دوست موجود است.
روح الله خالقی سازنده آهنگ سرود ملّی «ای ایران» بود که 21 آبان 1344 (12 نوامبر 1965) در 59 سالگی بر اثر بیماری سرطان در اتریش فوت شد. وی برای درمان بیماری به اتریش رفته بود. خالقی در سال 1906 (1285 هجری خورشیدی) در ماهانِ کرمان به دنیا آمده بود.
خالقی که بر انواع فرضیه‌های موسیقی و علوم صدا تسلط کامل داشت در زنده کردن موسیقی اصیل ایرانی خدمات ارزنده به عمل آورد از جمله توجه به چَنگ رودکی. وی بود که توصیه می‌کرد ریشه‌ی موسیقی ایرانی و واژه‌های گمشده پارسی را باید در میان تاجیک ها و مردم جنوب روسیه و قفقاز شمالی جستجو کنند.
صدها آهنگ جاویدان از خالقی باقی مانده است که معروفترین آنها آهنگ سرود «ای ایران» است که شعر آن را «حسین گُلگُلاب» استاد وقت دانشگاه تهران (و عضو فرهنگستان ایران) سروده است. این سرود در سال 1323 (1944 و در جریان اشغال نظامی ایران از سوی متفقین) تکمیل شد. انگیزه سرودن این شعر، مشاهده بی‌حرمتی‌های نظامیان اشغالگر بود که از تاریخ و تمدن ایرانیان بی خبر بودند و قضاوتِ‌شان بر پایه مشاهده وضعیت روز بود. ایران سَده‌ها تنها اَبَرقدرت جهان و بیش از 8 سده‌ی پیاپی، یکی از دو اَبَرقدرت بود و در قرون وُسطا که غرب در ظلمت و تاریکی بود، اَبَرملّت در ادبیات، دانش، اندیشه و تألیفات.
برپایه‌ی یک آمار، در ربع قرن منتهی به 1385 (2006 میلادی) نوار و سی دی سرود «ای ایران، ای مرز پُرگُهَر ـ ای خاکت سرچشمهِ هنر» … «مِهر تو شد چون پیشه ام ـ دور از تو نیست اندیشه ام» … «در راه تو کی ارزشی دارد این جان ما ـ پاینده باد خاک ایران ما» بیش از هر آهنگ و سرود فارسی دیگر تولید و تقریبا در خانه‌ی هر ایرانی در درون مرز و برون مرز وجود دارد.

     نوشیروان کیهانی زاده